سجده تلاوتسجده تلاوت از جمله احکام واجبی است که موقع تلاوت آیات مخصوص قرآن باید انجام داد. ۱ - معنای سجده تلاوتسجده تلاوت که از آن به سجده عزیمه نیز می شود سجده‌اى است كه به سبب تلاوت آیات سجده، واجب یا مستحب مى‌گردد. ۲ - اسباب وجوب سجده تلاوت قرآنهنگام خواندن چهار آیه در چهار سوره، سجده کردن واجب است: آخر سوره نجم و آخر سوره علق و لا یستکبرون در سوره الم تنزیل و تعبدون در سوره حم فصّلت. و همچنین است هنگام گوش‌دادن به تلاوت این آیات، بر خلاف شنیدن آن‌ها بنابر اظهر، ولی ترک احتیاط شایسته نیست. و تمام آیه سبب وجوب سجده است، بنابراین با خواندن مقداری از آیه ولو اینکه لفظ سجده آن باشد، سجده کردن واجب نیست، گرچه احوط (استحبابی) است. [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۱.
و «ظاهر این است که در وجوب سجده بر کسی که آیه سجده را گوش می‌کند، شرط است که آنچه را شنیده است به‌عنوان تلاوت و به‌قصد قرآن بودن خوانده شده باشد، بنابراین اگر شخصی به‌وسیله آیه‌ای سخن بگوید، بدون آنکه قصد تلاوت قرآن را داشته باشد، با گوش‌دادن آن سجده واجب نمی‌شود و همچنین است اگر آیه سجده را از بچه غیر ممیّز یا شخص خواب یا از ضبط صوت بشنود؛ اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که سجده نماید، خصوصاً در مورد شخص خواب.» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۴.
همچنین «لازم است هنگام شنیدن، کلمات و حروف آیه را از هم تمیز دهد، بنابراین شنیدن همهمه (برای وجوب آن) کافی نیست؛ اگرچه احوط (استحبابی) است.» [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۵.
۲.۱ - فوری بودن سجده تلاوتوجوب سجده فوری است که تاخیر آن جایز نیست و چنانچه سجده را - اگرچه از روی معصیت - تاخیر بیندازد، باید آن را به جا آورد و وجوب آن ساقط نمی‌شود. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۱.
۲.۲ - تعدد سجده به‌واسطه تعدد سببدرصورتیکه سبب وجوب سجده یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده کرده باشد، قطعاً باید سجده هم تکرار شود، و اگر یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده نکرده باشد، وجوب تکرار سجده برای دفعه بعدی خالی از قوّت نیست، ولی اگر یکی پس از دیگری نباشد (مثلاً هم‌زمان، به تلاوت عده‌ای گوش دهد) بعید نیست که تکرار سجده واجب نباشد. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۲.
۲.۳ - کیفیت سجده تلاوتدر این سجده (واجب قرآن)، علاوه بر انجام مسمّای سجده، نیّت و مباح بودن مکان آن نیز معتبر است و احتیاط (مستحب) آن است که مواضع هفت‌گانه سجده را بر زمین گذارد و پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد، گرچه اقوی آن است که این احتیاط لازم نیست، اما احتیاط (واجب) آن است که بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها سجده ننماید، بلکه جایز نبودن سجده بر آن‌ها خالی از وجه نیست. و در این سجده روبه‌قبله بودن و طهارت از حدث و خبث و طهارت جای پیشانی و ستر عورت لازم نیست. [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۶.
در این سجده، تشهد و سلام و تکبیر افتتاح (تکبیرة الاحرام) نیست، اما وقتی که سر از سجده برمی‌دارد، گفتن «اللَّه اکبر» مستحب است. و در این سجده گفتن ذکر، واجب نیست، بلکه مستحب است و هر نوع ذکری باشد کفایت می‌کند و بهتر آن است که بگوید: «لا الهَ الَّا اللَّهُ حَقّاً حَقّاً، لا الهَ الَّا اللَّهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً، لا الهَ الَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقّا، سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّا، لا مُسْتَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً بَلْ انَا عَبْدٌ ذَلیلٌ خائفٌ مُسْتَجیرٌ.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۷.
و «اگر در حال سجده، آیه سجده را بخواند و یا گوش دهد، واجب است سر از سجده بردارد، سپس به سجده رود و ادامه دادن همان سجده به قصد سجده واجب قرآن و یا کشیدن پیشانی از جای سجده به طرف دیگر کفایت نمی‌کند و همچنین است در جایی که بدون قصد سجده، پیشانی‌اش روی زمین باشد و آیه سجده را گوش کند یا آن را بخواند، (که باید سر بردارد، سپس سجده نماید)». [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۸۶، کتاب الصلاة، القول فی سجدتی التلاوة و الشکر، مسالة۳.
۳ - پانویس۴ - منبع• فقه مطابق مذهب اهل بیت علبهم السلام، ج۴، ص۳۹۱. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |